Ενάντια στη λήθη... Σαν Σήμερα... Πριν από 79 χρόνια, στις 23 Οκτώβρη 1943 οι Γερμανοί ναζί πυρπολούν την Πολυθέα Ασπροποτάμου.

76 χρόνια πέρασαν από την πυρπόληση της Πολυθέας Ασπροποτάμου. Δυστυχώς υπάρχει έλλειμμα στην καταγραφή της μνήμης από τους "εν ζωή" συμπατριώτες μας για το τραυματικό γεγονός της καταστροφής του χωριού μας από τους Γερμανούς ναζί. Στη διάθεση μας βρίσκονται τρεις πηγές με αναφορές στο κάψιμο του χωριού, οι οποίες και παρατίθενται διαδοχικά. Όποιος Πολυθεάτης έχει αυθεντικό υλικό προφορικής ιστορίας, μαρτυρίες, αφήγηση και περιγραφή του γεγονότος, φωτογραφίες θα παρακαλούσαμε να τις διαθέσει προς δημοσίευση, αρχικά στο ιστολόγιό μας, και στη συνέχεια ίσως αυτό το υλικό να αποτελούσε τη μαγιά για μια συνθετική εργασία τοπικής ιστορίας.

Α. ΠΗΓΗ

Ευχαριστώ τον Δημήτρη Κωνσταντινίδη για την άδειά του να χρησιμοποιήσω υλικό από το ιστορικό του πόνημα: 
"ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΠΑΝΘΗΡΑΣ» Οι Γερμανοί εισβάλλουν και πυρπολούν την Πίνδο

Παραθέτουμε αποσπάσματα, αλλά ο αναγνώστης θα σχηματίσει διαυγή εικόνα, αν διαβάσει συνολικά το έργο. Γράφει λοιπόν ο Δ. Κωνσταντινίδης στο βιβλίο του:

Κεφάλαιο VII

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΠΙΝΔΟ

Η επιχείρηση «Πάνθηρας» ξεκινά

          Το κίνημα της αντίστασης βρέθηκε στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1943 στη μεγαλύτερη ακμή του. Η «Ελεύθερη Ελλάδα» απλωνόταν στη μισή τουλάχιστον επικράτεια και περιλάμβανε σημαντικές πόλεις, όπως την Καρδίτσα και τα Γρεβενά. Ο ΕΛΑΣ μπορούσε να παρατάξει στην Πίνδο περισσότερους από 14.000 μαχητές ισχυρά οπλισμένους με τα ιταλικά λάφυρα ενώ ο ΕΔΕΣ είχε στην Ήπειρο άλλους 5.000 έως 6.000 ενόπλους.

          Το κύρος δε της Αντίστασης, όπως και η πολιτική επιρροή των κινημάτων που τη συγκρότησαν, ήταν πλέον δεδομένα στη συνείδηση του ελληνικού λαού. Καθώς δε η «μάχη της σοδειάς» είχε πάει πολύ καλά το προηγούμενο καλοκαίρι η εξεύρεση των τροφίμων που χρειαζόταν για την τροφοδοσία αυτής της δύναμης δεν ήταν αξεπέραστο εμπόδιο. Κάτω λοιπόν από σχεδόν ιδανικές συνθήκες για τα δεδομένα της εποχής η Ελληνική Αντίσταση σχεδίαζε στη Δυτική Θεσσαλία και την Ήπειρο επιθετικές  ενέργειες μεγάλης κλίμακας ικανές να αποδιοργανώσουν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής.

          Οι Γερμανοί όμως γρήγορα απέδειξαν ότι η αποφασιστικότητα και το επιθετικό πνεύμα που τους διέκρινε σε όλες τις στρατιωτικές τους επιχειρήσεις δεν εξαντλούνταν μόνο στα σημεία που οι ίδιοι είχαν επιλέξει να εξουσιάσουν στην Ελλάδα. Με άλλα λόγια δεν ήταν σε καμία περίπτωση πρόθυμοι να ανεχθούν τη συνδιοίκηση της κατεχόμενης Ελλάδας.

          Ήδη από τα μέσα του καλοκαιριού ειδικές μονάδες του γερμανικού στρατού άρχισαν ανιχνευτικές κινήσεις κατά μήκος των οδικών αξόνων της Δυτικής Θεσσαλίας και της Ηπείρου για τον εντοπισμό των χώρων ανάπτυξης των αντάρτικων μονάδων. Από τα τέλη δε του Σεπτέμβρη άρχισαν να αναγγέλλονται οι πρώτες κινήσεις Γερμανικών στρατευμάτων προς τη Δυτική Θεσσαλία, το Μέτσοβο, τα Γιάννινα και την Άρτα. Στα μέσα του Οκτώβρη άρχισαν κρούσεις των Γερμανών προς τις προσβάσεις της Πίνδου στην περιοχή Κλεινοβού (Καρούτια), ενώ διαδοχικά γίνονται γνωστές και επιθετικές ενέργειες προς την Καστανιά, το Χαλίκι και περιοχές της Άρτας και των Ιωαννίνων.

          Σύμφωνα με τη γνώμη στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων της εποχής όλες αυτές οι περιμετρικές κρούσεις των Γερμανών είχαν τον χαρακτήρα παραπλανητικών στρατιωτικών ενεργειών, για να ματαιώσουν και να παραλύσουν κάθε απόπειρα αντίστασης των ανταρτικών ομάδων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, σε όλο σχεδόν το μήκος της ραχοκοκαλιάς της Πίνδου.

          Τις πολύπλευρες κινήσεις των γερμανικών τμημάτων συνόδευε ένα δικινητήριο γερμανικό αεροπλάνο τύπου «Στόρκ», το οποίο από πολύ μικρό ύψος παρακολουθούσε τις κινήσεις τους βομβαρδίζοντας με μικρής ισχύος βόμβες χωριά και τοποθεσίες, ώστε να προκαλέσει τον πανικό εξαρθρώνοντας κάθε συνοχή μεταξύ των ντόπιων πληθυσμών, πολυβολώντας ταυτόχρονα κάθε ύποπτη κίνηση.

          Στο χάρτη αποτυπώνονται οι κινήσεις των τριών στρατιωτικών σχηματισμών του γερμανικού στρατού που συμμετείχαν στην επιχείρηση κατά των χωριών της Πίνδου.

          Συνέταξα τον χάρτη έχοντας ως οδηγό το εξασέλιδο επιτελικό σχέδιο του «Πάνθηρα». Οι κινήσεις κάθε σχηματισμού σημειώνονται με διαφορετική στίξη.

          Υπογραμμίζονται δε οι πόλεις-αφετηρίες της γερμανικής επιχείρησης. Από την Καλαμπάκα ξεκίνησε η αποκαλούμενη στο σχέδιο «Ανατολική Ομάδα Μάχης», από την Κόνιτσα η «Ομάδα Μάχης του Βορρά» και από τα Γιάννινα η «Δυτική Ομάδα Μάχης».

Δ. Κωνσταντινίδης, ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΠΑΝΘΗΡΑΣ». Οι Γερμανοί εισβάλλουν και πυρπολούν την Πίνδο, σ.σ. 109,110.

ΤΑ ΜΕΤΩΠΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ

Η "ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΜΑΧΗΣ"

     Η "Ανατολική Ομάδα Μάχης" ήταν ο μοναδικός στρατιωτικός σχηματισμός του "Πάνθηρα που περιλάμβανε τεθωρακισμένα οχήματα. Αποτελούνταν από δύο τάγματα του 1ου Αστυνομικού Συντάγματος Τεθωρακισμένων Γρεναδιέρων Ες Ες (1.000 στρατιώτες) και τον 3ο λόχο του 18ου Συντάγματος Ορεινού Πυροβολικού (100 στρατιώτες).

     Ο αντικειμενικός σκοπός της "Ανατολικής Ομάδας Μάχης" ήταν η κατάληψη  με μια ίλη τεθωρακισμένων του περάσματος της Μύκανης προελεύνοντας στη συνέχεια προς την περιοχή του Μετσόβου ακολουθώντας και εκκαθαρίζοντας τον οδικό άξονα Καλαμπάκας - Μετσόβου. Το άλλο δε τάγμα θα καταλάμβανε το στρατηγείο του ΕΛΑΣ στην Καστανιά κατευθυνόμενο στη συνέχεια νοτιανατολικά εκκαθαρίζοντας όσο γίνεται μεγαλύτερη γεωγραφική έκταση (βλέπε χάρτη).

Στις 18 του Οκτώβρη του 1943, ημέρα Δευτέρα, η "Ανατολική Ομάδα Μάχης" με τεθωρακισμένα οχήματα, φορτηγά αυτοκίνητα και μοτοσικλέτες κατευθύνεται από τα Τρίκαλα προς την Καλαμπάκα. Μετά από μια καταστροφική πορεία οι Γερμανοί, αφού πυρπολούν Καστανιά,Αμάραντο,Καλλιρόη, Δολιανά, Κρανιά φθάνουν στις 23 Οκτώβρη 1943 στην Πολυθέα.

Πολυθέα

     Βλέποντας οι Γερμανοί ότι στην Κρανιά δεν υπήρχε αντίσταση, κατευθύνουν το Σάββατο 23/10 ένα μέρος της δύναμής τους (30 άντρες) προς την Πολυθέα. Ειδοποιημένοι στο μεταξύ από τους συνδέσμους τους οι αντάρτες του ΕΛΑΣ είχαν εγκαταλείψει το χωριό από την προηγούμενη μέρα αφήνοντας μόνο δύο συντρόφους τους να φυλάγουν τις μεγάλες ποσότητες οπλισμού, που είχαν αποθηκεύσει, παρά τις αντιρρήσεις των Πολυθεατών, στα μαγαζιά που βρίσκονται γύρω από την Πλατεία. Πέντε μάλιστα αγωγιάτες από το Περιβόλι και τη Σαμαρίνα, οι οποίοι τυχαία βρέθηκαν στην Πολυθέα, προσφέρθηκαν να μεταφέρουν οι ίδιοι τον οπλισμό για να μην εκτεθεί το χωριό σε κίνδυνο. Οι Ελασίτες παρακάλεσαν επίσης την Αμαλία Σιδοπούλου να παραμείνει στο χωριό και να φροντίσει τους τρεις βαριά τραυματισμένους αντάρτες που νοσηλεύονταν στο πρόχειρο νοσοκομείο του χωριού το οποίο στεγαζόταν στην οικία Σιδόπουλου. Τη διαβεβαίωσαν δε ότι δεν διέτρεχε κανένα κίνδυνο, και ότι σε λίγες ώρες θα έφθαναν στο χωριό οι γιατροί του ΕΛΑΣ εφοδιασμένοι με ιατρικό υλικό.

     Το πρωί της επόμενης μέρας οι αντάρτες που είχαν παραμείνει στην Πολυθέα τηλεφώνησαν στην Κρανιά. Τους απάντησε ο Έλληνας συνεργάτης των Γερμανών λέγοντάς τους ότι στην Κρανιά έχουν έλθει πολλοί Άγγλοι, οι οποίοι σε λίγες ώρες θα φθάσουν στην Πολυθέα για να τους βοηθήσουν. Δεν τους έπεισαν όμως, γι' αυτό και ο ένας από τους αντάρτες (ο Κώστας Μπαλτατζής) κατευθύνθηκε προς την Κρανιά για να δει τι ακριβώς συνέβαινε. Στο δρόμο συνάντησε τη γερμανική μονάδα και επέστρεψε γρήγορα στην Πολυθέα. Φθάνοντας τις απογευματινές ώρες (στις 6 μ.μ.) οι Γερμανοί στρατιώτες στο χωριό εκτέλεσαν αμέσως τους τραυματίες αντάρτες και συνέλαβαν την Αμαλία Σιδοπούλου, όπως και τον νεαρό Τάσο Αναστασίου, ο οποίος έμεινε στο χωριό θεωρώντας ότι μπορεί να εξευμενίσει τους κατακτητές προσφέροντάς τους μέλι από την εκτροφή μελισσιών που διατηρούσε.

     Ακολούθησε το κάψιμο των μισών περίπου σπιτιών του χωριού (75 από τα 150). Στην προσπάθειά της να δραπετεύσει η Αμαλία Σιδοπούλου πυροβολήθηκε στο κεφάλι, ενώ ο Τάσος Αναστασίου κάηκε ζωντανός. Εκτέλεσαν επίσης και τους αγωγιάτες. Ένας εξ αυτών, βαριά τραυματισμένος, διηγήθηκε τα γεγονότα στους Πολυθεάτες όταν αυτοί επέστρεψαν από το δάσος.

     Το πρωί της επόμενης μέρας, 24 του Οκτώβρη, έπειτα από συνθηματική φωτοβολίδα του αεροπλάνου οι Γερμανοί εγκατέλειψαν την Πολυθέα και ενώθηκαν με την κύρια δύναμη που είχε συγκεντρωθεί στην Καλλιρόη. Μια εβδομάδα αργότερα (1/11) ήλθε πάλι στο χωριό μικρή δύναμη στρατιωτών της "Δυτικής Ομάδας Μάχης", προερχόμενη από το Χαλίκι. Βρίσκοντας την Πολυθέα κατεστραμμένη και έρημη γύρισαν πάλι πίσω.

      

Με την κατάληψη και την καταστροφή της Πολυθέας ολοκληρώνεται η κίνηση των μονάδων της "Ανατολικής Ομάδας Μάχης", οι στρατιώτες της οποίας ακολουθώντας τον ίδιο δρόμο επέστρεψαν στην Καλαμπάκα.

Δ. Κωνσταντινίδης, ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΠΑΝΘΗΡΑΣ». Οι Γερμανοί εισβάλλουν και πυρπολούν την Πίνδο, σ.σ. 140 έως 142

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIII

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ ΣΤΗΝ ΠΙΝΔΟ

.

Δ. Κωνσταντινίδης, ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ «ΠΑΝΘΗΡΑΣ». Οι Γερμανοί εισβάλλουν και πυρπολούν την Πίνδο, σ.194

Β. ΠΗΓΗ
Διαβάστε σχετικά:
"Οι Γερμανοί στον Ασπροπόταμο και στην Τζούρτζια"
http://www.tamos.gr/documents/Germanoi_Laiakis.pdf
Μια μνεία στην πυρπόληση της Πολυθέας

Γ. ΠΗΓΗ
Νίκου Χ. Μαλαβάκη, Πολυθέα Ασπροποτάμου, 1995

Δείτε την ταινία - ντοκιμαντέρ

"Ένα τραγούδι για τον Αργύρη"

10 Ιουνίου 1944. Δίστομο. Ένα μικρό χωριό, ένα βήμα από την θάλασσα, στο δρόμο από την Αθήνα προς τους Δελφούς, λίγο έξω από την Λιβαδειά. Εδώ ζεί ο μικρός Αργύρης, ο οποίος ούτε καν τεσσάρων χρονών αντικρίζει με τα παιδικά του μάτια τη σφαγή των συγγενών και των συγχωριανών του, από τις ναζιστικές – γερμανικές δυνάμεις κατοχής.

Διαβάστε επίσης:
https://www.vlahoi.net/istories-gegonota/epixeirisi-pan8iras